Doelgericht interpreteren: achterwaarts ontwerpen

Beschrijving

Het interpreteren van evaluatiegegevens gebeurt doelgericht. Het interpretatieproces kan je vereenvoudigen door te vertrekken vanuit de die je nastreeft en het onderwijs- en leerproces achterwaarts te ontwerpen. Hiervoor beantwoord je de volgende vragen:

Welke leerdoelen streef je na? Wat moeten leerlingen kennen en kunnen op het einde van een lessenreeks?

Hoe ga je de beheersing van de leerlingen summatief evalueren?

Welke onderwijsactiviteiten richt je in om de leerlingen optimaal te ondersteunen om de leerdoelen te beheersen?

Op welke momenten en met welke werkwijzen ga je formatief handelen om tijdens het leerproces na te gaan in hoeverre de leerlingen de leerdoelen onder de knie hebben?

Door het onderwijs- en leerproces vervolgens te visualiseren, maak je de samenhang tussen de instructie en evaluatiemomenten duidelijker. Daardoor wordt het eenvoudiger om de evaluatiegegevens te interpreteren in functie van vervolgacties.

Voordelen

Achterwaarts ontwerpen

… resulteert in kwalitatievere lessen (onder andere betere voorbereiding, duidelijkere instructie en sterkere didactiek) dan wanneer je een lessenreeks ontwerpt met de leerstof als startpunt (Kelting-Gibson, 2005).

… verhoogt de constructieve afstemming tussen de leerdoelen, de summatieve evaluatie(s) en de onderwijs- en leeractiviteiten. Hoe meer afstemming, hoe kleiner de impact van niet-relevante factoren (zoals sociaaleconomische status, opleiding van ouders en de mate van ondersteuning thuis).

… verheldert de samenhang tussen de verschillende (formatieve en summatieve) evaluatiemomenten.

… helpt bepalen waarop je focust en op welke (scharnier)momenten je de beheersing van leerlingen nagaat. Het kan met andere woorden helpen om doelgericht formatief te handelen in de loop van het leerproces.

… vereenvoudigt de interpretatie van evaluatiegegevens. Je weet waar je naartoe werkt. Daardoor neem je onderbouwde beslissingen in functie van het leer- en instructieproces.

… kan helpen om gerichte feedback te geven of om de leerlingen elkaar peerfeedback te laten geven waarmee ze aan de slag kunnen.

… kan helpen om doelgericht te differentiëren in de loop van het leerproces.

... verhoogt de doelgerichtheid van het leerproces. Hierdoor leren de leerlingen datgene wat je beoogt dat ze leren.

Achterwaarts ontwerpen: een stappenplan

Stap 1: Vertrek vanuit de leerdoelen

Stel jezelf de vraag wat de leerlingen exact moeten kennen en kunnen op het einde van het leerproces. Denk vervolgens ook na over wat je verstaat onder een kwalitatieve uitvoering of beheersing van de leerdoelen en vertaal dit in kwaliteitscriteria. Dit helpt bepalen waarop je moet focussen en geeft richting aan het leerproces. Bovendien helpt het ook om bloot te leggen over welke voorkennis leerlingen moeten beschikken voor ze aan de slag kunnen met de eigenlijke leerstof.

Betrek de leerlingen bij (het opstellen van) de leerdoelen en de kwaliteitscriteria zodat het voor hen duidelijk is waar ze naartoe werken. Bovendien is het belangrijk om een kwaliteitsbesef te ontwikkelen bij de leerlingen. Meer info en concrete werkvormen kan je hier vinden.

Stap 2: Denk na over het summatief evaluatie-instrument (of stel het al op)

Denk na over de manier waarop je op het einde van het leerproces nagaat of de leerlingen de leerdoelen beheersen. Zorg ervoor dat de evaluatie representatief is voor de leerdoelen die je wil evalueren. Bepaal vervolgens wie je betrekt bij de evaluatie en op welke manier je dit doet: peer- , zelf- of co-evaluatie?

Een hulpmiddel om tot een representatieve evaluatie te komen is de toetsmatrijs. Ook kan je gebruik maken van de handelingswerkwoorden om ervoor te zorgen dat de vragen en opdrachten een goede afspiegeling vormen van de leerdoelen. Enkele tips om een kwalitatief evaluatie-instrument op te stellen, vind je hier terug.

Stap 3: Bepaal de onderwijs- en leeractiviteiten

Identificeer eerst de bouwstenen die de leerlingen opeenvolgend zullen moeten beheersen en plaats deze in een logische volgorde. Wat moeten de leerlingen eerst beheersen voor ze verder kunnen? Bereid nadien de lessenreeks voor door de instructiestrategieën en de leeractiviteiten te bepalen waarmee je de leerlingen wil ondersteunen. Welk lesverloop heb je voor ogen? Welke lesfasen onderscheid je? Welke werkvormen wil je hanteren?

Wees transparant over de leerdoelen die je nastreeft, maar laat ook ruimte om breder te gaan tijdens de lessen. Voorkom dat je alleen maar focust op het oefenen van de toets (teaching to the test). Dit zou de betrouwbaarheid van de resultaten verlagen. Hierdoor kan je niet (correct) concluderen of leerlingen de leerstof effectief beheersen of enkel de antwoorden op de toets leerden.

Stap 4: Formatief handelen

Leg vast op welke momenten en op welke manier(en) je formatief zal handelen en hoe je feedback zal geven. Op welke scharniermomenten is het belangrijk om de beheersing van leerlingen na te gaan? Met welke werkwijzen breng je de beheersing in kaart? Denk op voorhand na over de typische misvattingen en (denk)fouten die de leerlingen kunnen maken. Koppel hier meteen ook een vervolgstap aan vast. Op deze manier kan je onmiddellijk en gepast reageren van zodra een bepaald probleem zich stelt of leerlingen een bepaalde fout maken.

De samenhang tussen de evaluatiemomenten visualiseren

Door het ontworpen onderwijsproces te visualiseren (bijvoorbeeld met een mindmap of ruwe schets) kan je het interpretatieproces vereenvoudigen. Plaats de leerdoelen voorop, stippel de leeractiviteiten uit en maak duidelijk hoe de formatieve en summatieve evaluatiemomenten hierbij aansluiten.

Beslis voor jezelf hoe gedetailleerd je de visualisatie uitwerkt. Neem je enkel de verschillende lesfasen op (zoals in onderstaand voorbeeld) of leg je ook vast welke oefeningen je zal maken (basis- en verdiepende oefeningen) en welke vragen je zal stellen?

Je kan met verschillende kleuren en een legende werken om het geheel overzichtelijker te maken. Bovendien kunnen de kleuren ook helpen om in gesprek te gaan met een of meerdere collega's.

Je kan ervoor kiezen om de visualisatie te delen met de leerlingen de start van het leerproces. Hierdoor weten de leerlingen op elk moment tijdens het leerproces waar ze staan ten opzichte van het einddoel en wat hen nog te wachten staat. Dit is goed voor hun zelfregulatie.

Een voorbeeld uit de les Frans (2e graad secundair):

Digitale mogelijkheden

Verschillende toegankelijke programma’s kunnen helpen bij het visualiseren van het onderwijs- en leerontwerp. Enkele voorbeelden zijn Canva, Pictochart en Coggle.

Bronnen

open

De inhoud in 'overzicht' en 'aan de slag in de klas' is gebaseerd op volgende bronnen:

Biggs, J., & Tang., C. (2011). Teaching for quality learning at university. (4de editie ). Open University press.
HZ University of Applied Sciences. (2016, 9 juni). 2016 06 03 Symposium Leren van Toetsen [Video]. Youtube. Geraadpleegd op 14 maart 2023, van /watch?v=uuujDtgaLlI&t=2732s
Kelting-Gibson, L.M. (2005). Comparison of curriculum development practices. Educational Research Quarterly. 29(1), 26-36.
Kneyber, R., Sluijsmans, D., Devid, V., & Wilde López B. (2022). Formatief handelen. Van instrument naar ontwerp. Culemborg: Phronese.
Loughland, T. & Parkes, L.J. (2004). Backward mapping and the big idea: Employing social constructionist theory in curriculum planning. Australian Teacher Education Association Conference.
Mohamud, A., & Fleck, D. (2010). Alignment of standards, assessment and instruction: Implications for English language learners in Ohio. Theory Into Practice. 49. 129-136.
Sluijsmans, D., & Kneyber, R. (2016). Toetsrevolutie. Naar een feedbackcultuur in het voortgezet onderwijs. Culemborg: Uitgeverij Phronese.
Sluijsmans, D., & Devid, V. (2023, 5 februari). De didactische routekaart als kompas voor formatief handelen. Toetsrevolutie. Geraadpleegd op 5 februari 2023, van /?p=4846
Wiggins, G., & McTighe, J. (1998). Understanding by design. Upper Saddle River, NJ: Merrill Prentice Hall.