Hoe datageletterd ben je?

Datagebruik is een dynamisch gegeven dat moeilijk te vatten is in een strak stappenplan. In de praktijk zal je vaak een stapje terug moeten keren of bijkomende data verzamelen voor je verder kan.

Het leren van leerlingen is te complex om te kunnen vatten in slechts één databron, zoals één toets. Kijk niet alleen naar de punten van leerlingen. Leg deze naast andere databronnen zoals gesprekken, observaties en zelfevaluatiemodules om tot een correcter beeld te komen.

Het interpreteren van data verloopt niet louter rationeel. leraren spreken hun eigen expertise, overtuigingen en karakter (hun persoonlijk referentiekader) aan om data te interpreteren.

Rayan geeft al vijftien jaar les in een lagere school, die zich situeert in een voorstedelijke context. Hij is fier op zijn school en op het werk dat de collega’s de voorbije jaren hebben geleverd.

In de school heerst een sterke samenwerkingscultuur. Zowel met de parallelcollega’s als verticaal is er vaak overleg en een nauwe samenwerking. De school voert een sterk beleid rond leerlingenevaluatie. Het is een gedragen ambitie van de school om zo objectief mogelijk te evalueren. Dit blijkt uit verschillende initiatieven. Zo werd er een pedagogische studiedag georganiseerd specifiek rond dit topic, stond het onderwerp al meermaals centraal tijdens personeelsvergaderingen, en is er vaak collegiaal overleg rond evaluatiepraktijken en beoordelingsmethoden. Dit alles resulteerde recent in een aantal schoolbrede afspraken rond objectief evalueren en een aantal evaluatie-instrumenten die door alle collega’s op dezelfde manier worden gebruikt (zoals een rubric om de schrijf- en spreekvaardigheid te evalueren).

Rayan staat voor het achtste jaar op rij in het 5e leerjaar. Binnen de school is hij gekend om zijn humor en de hoge verwachtingen die hij stelt aan zijn leerlingen. Dit lijkt te lonen. Al die jaren had hij een goede band met zijn leerlingen en behaalden ze steeds knappe resultaten (met een gemiddeld jaarresultaat van ongeveer 75%). De leerlingen, ouders en collega’s zijn dan ook zeer tevreden over Rayan als leraar.

Dit schooljaar ondervindt Rayan echter een aantal problemen.

Ten eerste heeft hij het gevoel dat de leerlingen minder presteren dan de voorbije jaren. Vooral voor de vakken taal, wiskunde en wereldoriëntatie, de ‘studeervakken’, loopt het mis.

Ten tweede ondervindt Rayan, voor het eerst in zijn carrière, moeite met de klasgroep. Er heersen grote verschillen tussen de leerligen, zowel op vlak van interesses die ze erop nahouden als wat betreft hun tempo en de extra uitleg en begeleiding die ze nodig hebben. De lessen lopen niet echt vlot: hij heeft het gevoel dat hij over de hoofden van een groot deel van de leerlingen praat, terwijl anderen zich lijken te vervelen. Dit zorgt ervoor dat de lessen minder vlot en opmerkelijk rumoeriger verlopen dan normaal. Hij pakt het nochtans op precies dezelfde manier aan als de voorbije schooljaren. 

Je kan ervoor kiezen om deze denkoefening samen met een of meerdere collega‘s te doen. Gezamenlijke reflectie kan je onmiddellijke (peer)feedback en nieuwe inzichten opleveren.

Rayan zit met een wrang gevoel. Hij bevond zich nog nooit in een dergelijke situatie en beslist actie te ondernemen. Concreet wil hij een aantal gerichte aanpassingen maken. Om geen overhaaste of inefficiënte beslissingen te nemen, neemt hij zich voor om verschillende data samen te brengen en deze grondig te analyseren. Toch weet hij niet goed waar en hoe te beginnen. Om niet in het wilde weg data te beginnen verzamelen, wil hij vertrekken vanuit een duidelijk doel en enkele richtinggevende vragen.

Denk in deze eerste stap nog niet na over mogelijke oorzaken van een probleem. Dit zou immers tot een confirmation bias kunnen leiden: door een bepaalde oorzaak naar voor te schuiven, bestaat de kans dat je vooral data verzamelt die je veronderstelling bevestigt.

Rayan stelt twee duidelijke doelen voorop:

1. Hij wil zich niet vastklampen aan het gemiddelde jaarresultaat van de voorbije schooljaren: 75%. Hij neemt zich voor om voor taal, wiskunde en wereldoriëntatie resultaten te bekomen die in lijn liggen met de resultaten die zijn leerlingen behaalden in het 4e leerjaar (met een maximale marge van -5%).  

2. Hij wil de lessen vlotter laten verlopen en de rust in de klas herstellen.

Om de data op een doelgerichte manier te verzamelen, stelt hij drie vragen op:

• Is het echt zo dat de leerlingen dit schooljaar minder presteren? Hoe groot is het probleem?

• Hoe scoren de leerlingen momenteel ten opzichte van hun resultaten in het vierde jaar?

• Hoe beleven de leerlingen de lessen op dit moment? Klopt het dat een groep leerlingen moeilijk kan volgen terwijl sommigen zich vervelen?

Op basis van het doel en de vragen wil Rayan data verzamelen.  

Enkele weken later heeft Rayan heel wat data verzameld in functie van de doelen en de opgestelde vragen:

• Hij zocht een aantal toetsen (van taal, wiskunde en wereldoriëntatie) bijeen die hij al had afgenomen.  

• Hij maakte in Excel een overzicht van de resultaten die de leerlingen dit schooljaar al behaalden voor taal, wiskunde en wereldoriëntatie (tekorten markeerde hij in het rood, scores tussen de 50-60% in het oranje).

• Hij maakte in Excel een overzicht van de resultaten die de leerlingen vorig schooljaar behaalden in het 5e leerjaar voor taal, wiskunde en wereldoriëntatie (hetzelfde moment in het schooljaar).

• Hij maakte in Excel een overzicht van de resultaten die de leerlingen in het 4e leerjaar behaalden voor taal, wiskunde en wereldoriëntatie.

• Hij verzamelde feedback bij de leerlingen over de organisatie en het verloop van de lessen:

  • de resultaten van een vragenlijst goot hij in een tabel;

  • aan de hand van een (kort) klasgesprek maakte hij een woordwolk met de belangrijkste woorden;

  • de toetsen die hij bijeen zocht, bevatten steeds een aantal reflectievragen. De interessantste antwoorden bracht hij samen in een tabel.

Dit resulteerde in volgende data:

Rayan komt tot een aantal conclusies:

• Voor taal en wiskunde behalen de leerlingen dit schooljaar mindere resultaten in vergelijking met de leerlingen van het vorige schooljaar. Voor wereldoriëntatie scoren ze dit schooljaar beter. Dit bevestigt deels het vermoeden van Rayan.

• Voor taal en wiskunde zijn er, wat betreft resultaten, grote verschillen tussen de leerlingen. Waar een aantal leerlingen tekorten halen (zoals Indirah en Mats), scoren enkele leerlingen hoger dan 75% (zoals Dries en Jonas).

• In het 4e leerjaar behaalden de leerlingen hogere resultaten dan momenteel in het 5e leerjaar. De gemiddelde scores (taal: 71%, wiskunde: 72.5% en wereldoriëntatie: 77.5%) verduidelijken wat Rayan zal nastreven met de leerlingen (met een maximale marge van -5%).  

• Een aantal leerlingen (zoals Indirah en Mats) presteren dit schooljaar opmerkelijk minder dan in het 4e leerjaar.

• Uit de feedback blijkt dat Rayan, volgens de leerlingen, niet voldoende rekening houdt met hun tempo, niet voldoende ondersteuning biedt en de sterkere leerlingen onvoldoende uitdaagt. De leerlingen geven aan dat ze de lessen saai vinden en dat het te snel gaat.

Rayan is nog niet tevreden. Er blijven een aantal vragen onbeantwoord:

• Hoe komt het dat sommige leerlingen aangeven dat de lessen te moeilijk zijn terwijl andere leerlingen zich vervelen?

• Waarom scoren de leerlingen dit schooljaar opmerkelijk minder voor taal en wiskunde?

Rayan gaat op zoek naar oorzaken. Op basis van de vragen formuleert hij een hypothese die hij zal testen.

Vaak worden externe oorzaken naar voren geschoven (bijvoorbeeld het aanvangsniveau van leerlingen). Onderzoek wijst echter uit dat leraren die de eigen klaspraktijken in vraag durven stellen en kijken naar interne oorzaken, vaker tot kwalitatieve vervolgacties komen.

Datagebruik is een dynamisch gegeven dat moeilijk te vatten is in een strak stappenplan. In de praktijk zal je vaak een stapje terug moeten keren of bijkomende data verzamelen. Als een hypothese niet blijkt te kloppen, zal je een nieuwe hypothese moeten bedenken en daarna opnieuw data moeten verzamelen om deze te controleren.

Rayan identificeerde één belangrijke oorzaak voor zijn problemen. Hij stelde volgende hypothese op:

Er is sprake van een mismatch tussen de manier van lesgeven en de diverse leerbehoeften van de leerlingen. Ik sluit tijdens de lessen niet voldoende aan bij de noden van de leerlingen, zowel wat betreft de ondersteuningsnoden als wat betreft extra uitdaging.

Dit resulteert volgens Rayan in

• … het feit dat sommige leerlingen zich vervelen terwijl anderen niet kunnen volgen;

• … het feit dat de lessen rumoerig verlopen;

• … het feit dat de leerlingen niet presteren volgens de verwachtingen: ze worden onvoldoende voorbereid op de toetsen.

Om de hypothese te onderzoeken, verzamelde hij bijkomende data:

• Hij ging te rade bij collega Fien, de juf die in het 4e leerjaar les gaf aan de leerlingen. Doordat ze nauw samenwerken weet Rayan dat Fien een andere aanpak hanteert dan hem.

• Hij nam een aantal leerlingen (zoals Indirah, Mats, Dries en Jonas) apart voor een individueel gesprek. Hij vroeg de leerlingen naar hun noden en hoe hij hierbij kon aansluiten. 

Op basis van het gesprek met Fien en met de leerlingen concludeert Rayan dat er wel degelijk sprake is van een mismatch. Nu hij de oorzaak voor de problemen heeft gevonden, wil hij een aantal gerichte aanpassingen doen om beter te kunnen aansluiten bij de behoeften van de leerlingen.

Om gedifferentieerd te werk te gaan en beter aan te sluiten bij de diverse leerbehoeften van de leerlingen, besliste Rayan om met een meersporenbeleid te werken tijdens de lessen taal en wiskunde. Zijn buikgevoel vertelt hem dat dit een positieve impact heeft. Dit blijkt ook uit het lesverloop. De leerlingen lijken enthousiaster en met meer motivatie aan de oefeningen te werken. Daarnaast wil Rayan ook nagaan of de nieuwe werkwijze een positieve impact heeft op de resultaten van de leerlingen.