Als onderdeel van de aanvangsbegeleiding observeerde ik de lessen van drie collega’s: een vakcollega, een ervaren collega en een collega die een totaal ander vak geeft. Ik heb hier veel uit geleerd en meegenomen in mijn eigen lessen. Na de aanvangsbegeleiding zijn deze observaties jammer genoeg gestopt. Er blijken niet veel collega’s te zijn die hun deur willen openzetten voor een bezoekje.
Beschrijving
Scholen hebben vaak onbewust veel kennis en expertise in huis. Het delen van deze kennis, ideeën, opvattingen en goede praktijken binnen de school is een efficiënte en effectieve methode om te professionaliseren. Hiervoor kan je een collegiale visitatie (hospiteren) organiseren.
Dit houdt in dat collega’s bij elkaar op bezoek - op visite - gaan om elkaars manier van werken te observeren en om samen te reflecteren over vooraf vastgestelde en gedeelde doelen. Deze observatie en reflectie hebben als doel dat beide collega’s iets leren.
Voordelen
Het leren van collega’s is een krachtige aanvulling bij formeel leren.
Uit internationaal vergelijkend onderzoek (TALIS) over leraren en schoolleiders blijkt dat hoog presterende landen frequenter inzetten op samenwerking, co-teaching en collegiale visitatie.
Collegiale visitatie heeft een positieve impact op de (didactische) kennis en vaardigheden van leraren en kan hun opvattingen en attituden verruimen.
Collegiale visitatie heeft een positieve invloed op zowel de leraar die observeert als op de leraar die wordt geobserveerd, ongeacht de ervaring van de leraar.
De leraar die observeert, profiteert doordat hij of zij ideeën en praktijkvoorbeelden ziet, om nadien uit te testen in de eigen praktijk. Bovendien stimuleert het geven van peerfeedback reflectie over het eigen presteren en de eigen praktijk.
De geobserveerde leraar profiteert om verschillende redenen. Ten eerste krijgt hij of zij persoonlijke feedback, wat zelden voorkomt. Ten tweede kan gezamenlijke reflectie sterktes en aandachtspunten blootleggen en aanpassingen in de klasaanpak in gang zetten. Ten slotte leveren leraren die weten dat ze geobserveerd worden een extra inspanning bij hun voorbereiding, monitoring en zelfreflectie.
Doordat leraren kennis, vaardigheden en strategieën aanleren in de eigen context, verhoogt de kans op toepassing in de eigen klaspraktijk.
Collegiale visitatie kan, via de veranderende onderwijspraktijk van leraren, resulteren in hogere leeruitkomsten van leerlingen.
Het is een goedkope en tijdsefficiënte vorm van professionalisering, door dure (extern aangeboden) nascholingen en verplaatsingen te vermijden.
Collegiale visitatie heeft een positieve invloed op de cultuur en de beleidsvoering van scholen: leraren werken minder op hun eiland en de deuren gaan open. Dit kan de gezamenlijke doelgerichtheid, ondersteunende relaties en het reflectief vermogen binnen het schoolteam bevorderen.
Een effectieve collegiale visitatie: 7 tips
Op deze website promoten we samenwerking en gezamenlijke reflectie. Hierbij hoort een observatie- en reflectiedocument voor collegiale visitatie, dat je bij verschillende concrete methodieken (in aan de slag in de klas) terugvindt. Hieronder vind je een aantal tips om de effectiviteit van collegiale visitatie te garanderen.
Tip 1: Observeer doelgericht
Een collegiale visitatie gaat verder dan een simpel klasbezoek. De observatie vertrekt vanuit een duidelijk doel dat vooraf samen is vastgelegd. Idealiter is dit doel gebaseerd op duidelijk waarneembaar leerlinggedrag en beschrijft het met welke activiteiten je dit gedrag wil bekomen. Een concreet doel geeft richting aan de observatie en maakt het mogelijk om te reflecteren in hoeverre het vooropgestelde doel is behaald. De focus op leerlinggedrag maakt een collegiale visitatie ook minder bedreigend.
Tip 2: Organiseer een feedbackgesprek
Een reflectie- en feedbackgesprek is een essentieel onderdeel van een collegiale visitatie. Feedback geldt immers als één van de sterkste invloeden op het leerproces. Bovendien heeft peerfeedback een positieve invloed op zowel de feedbackontvanger als de -gever.
Tip 3: Garandeer veiligheid
Een collegiale visitatie is pas zinvol wanneer dit binnen een veilig klimaat plaatsvindt. Dit betekent dat leraren kunnen experimenteren en fouten mogen maken, zonder dat er iets op het spel staat. Koppel een collegiale visitatie dus nooit aan een formeel evaluatie- of functioneringsgesprek. Dit verhoogt stress en angst en verlaagt het leereffect.
Tip 4: Draai de rollen om
De rollen omdraaien bevordert het gevoel van veiligheid. Het maakt collega’s gelijkwaardig: ze zullen beiden feedback geven en ontvangen. Bovendien weten we dat zowel de observator als de geobserveerde collega ervan profiteert.
Tip 5: Faciliteer collegiale visitatie
De drukke agenda van leraren is de voornaamste reden om niet te professionaliseren. Om collegiale visitatie te integreren in de schoolwerking, is het nodig dit te faciliteren. Het uurroosterteam kan bijvoorbeeld samenwerking structureel inplannen door collega’s samen vrij te roosteren. De school kan opnameapparatuur voorzien om lessen op te nemen en te bespreken als fysieke aanwezigheid onmogelijk is.
Door tijd en ruimte te voorzien voor collegiale visitatie, wordt duidelijk dat je de professionele ontwikkeling van het schoolteam hoog in het vaandel draagt. Dit kan de gedragenheid en motivatie bevorderen.
Tip 6: Kijk verder dan je neus lang is
Het loont de moeite om verder te kijken dan het eigen vak of de eigen school. Durf eens over het muurtje te kijken en vak- en schooloverschrijdend te werken. Dit levert vaak interessante nieuwe kennis en inzichten op die je kan vertalen naar de eigen context.
Tip 7: Verplicht niet
Het heeft niet veel zin om leraren te verplichten tot collegiale visitatie. Een directeur secundair zei hierover het volgende:
Ik denk dat verplichten enkel zal leiden tot demotivatie. Het lijkt me interessanter om aan de cultuur te werken en het stap voor stap op te nemen in de schoolwerking. Je kan het bijvoorbeeld met leraren laten meegroeien via de aanvangsbegeleiding of je kan er reclame voor maken door collega’s aan het woord te laten tijdens een vakgroep- of personeelsvergadering. Het moet een positief verhaal worden waar het team achter staat, niet iets dat de schoolleiding oplegt.
Observatie- en feedbackdocument
Hieronder vind je een observatie- en feedbackdocument voor collegiale visitatie.
Het document helpt om, samen met een collega, een doel voor de observatie te bepalen en samen te reflecteren over het al dan niet behalen van dit doel. Als leraren samenwerken in een professionele leergemeenschap, kan je tijdens deze samenkomsten ruimte voorzien om doelen op te stellen en afspraken te maken.
Het document vind je ook terug bij verschillende methodieken van aan de slag in de klas.
Beausaert, S. (2016). Leren van elkaar is efficiënter dan formeel leren. Klasse.
Burgess, S., Rawal, S. & Taylor, E.S. (2021). Teacher peer observation and student test scores: Evidence from a field experiment in English secondary schools. Journal of Labor Economics 39 (4): 1155-1186.
de Boer, H., Van Hoffen, Z., Kamphof, G., Veenstra, T., & von Weihrother, J. (2013). Visitatie, een krachtig middel voor onderwijsontwikkeling. Amersfoort: CPS
Nonaka, I., & Takeuchi, H. (1995). The Knowledge-Creating Company: How Japanese Companies Create the Dynamics of Innovation. Oxford University Press.
Timperley, H. (2010). Using Evidence in the Classroom for Professional Learning. New Zealand: University of Auckland.
Van Droogenbroeck, F., Lemblé, H., Bongaerts, B., Spruyt, B., Siongers, J., & Kavadias, D. (2020). TALIS 2018 Vlaanderen - Volume II. Brussel: Vrije Universiteit Brussel.
Vanhoof, J., & Van Petegem, P. (2017). Doeltreffend schoolbeleid. Praktijkboek beleidsvoerend vermogen in scholen. Leuven: Uitgeverij Acco.
Van Petegem, P., & Cautreels, P. (2006). Collegiale visitatie: een strategisch instrument voor schoolintwikkeling. Impuls, 37(2), 60-74.