De professionele leergemeenschap is voor mij de ideale manier om te blijven leren. We delen kennis en inzichten, er worden doelen opgesteld en afspraken gemaakt, we experimenteren in onze klassen, we brengen verslag uit en we reflecteren samen. Voor mij is dit veel efficiënter en leerrijker dan het volgen van een nascholing.
Beschrijving
Een professionele leergemeenschap (PLG) houdt in dat een team van leraren (en schoolleiders, beleidsmedewerkers, enzovoort) een langere periode regelmatig bij elkaar komt om gestructureerd en onderzoeksmatig te werken aan een voor hen relevant thema. Een PLG ontwikkelt en deelt kennis en ervaringen rond het thema, waarna de inzichten de weg vinden naar de klaspraktijk, en de onderwijskwaliteit verbetert.
Voordelen
Samenwerking in een PLG kan zorgen voor verduurzaming van een professionalisering.
Het leren van collega’s is een krachtige aanvulling bij formeel leren. Als een PLG goed is georganiseerd en voldoende steun krijgt van de schoolleiding, is het een sterk hulpmiddel voor professionalisering en schoolontwikkeling.
Leraren stellen zich actief en onderzoekend op, gaan met elkaar in dialoog en proberen nieuwe zaken uit. Dit kan een positieve impact hebben op de (didactische) kennis en vaardigheden van leraren en kan hun opvattingen en attituden verruimen.
Doordat leraren kennis, vaardigheden en strategieën aanleren in de eigen context, verhoogt de kans op toepassing in de eigen klaspraktijk.
Samenwerking in een PLG verloopt idealiter volgens een vast stramien met ruimte om een actieplan op te stellen. Dit stelt leraren in staat planmatig en doelgericht aan de slag te gaan.
Doordat leraren zich gesteund voelen door hun collega’s, kan een PLG een positieve invloed hebben op het zelfvertrouwen en de motivatie van leraren.
Het is een goedkope en tijdsefficiënte vorm van professionalisering door dure (externe) nascholingen en verplaatsingen te vermijden.
Samenwerking binnen een PLG kan een positieve invloed hebben op de cultuur en de beleidsvoering van scholen. Het kan bijvoorbeeld de gezamenlijke doelgerichtheid, ondersteunende relaties en het reflectief vermogen binnen het schoolteam bevorderen.
Effectief samenwerken in een PLG: 8 tips
Het is niet evident om onderwijsprofessionals te laten samenwerken in een PLG. Onderstaande tips helpen om van een PLG een succesverhaal te maken.
Tip 1: Doelgericht
Een PLG gaat doelgericht te werk: het delen en creëren van kennis en ervaringen gebeurt altijd met een duidelijk doel voor ogen. Idealiter zijn doelen beschreven in termen van waarneembaar leerlinggedrag. Deze doelgerichtheid maakt het mogelijk om te experimenteren in de klas, peerfeedback te geven en samen te reflecteren in hoeverre onderwijsaanpassingen al dan niet het gewenste effect hebben.
Als hulpmiddel om doelgericht aan de slag te gaan, vind je verder op deze pagina een sjabloon voor een actieplan.
Tip 2: Frequentie
Leraren hebben voldoende tijd nodig om nieuwe werkwijzen te plannen en uit te testen in hun klassen. Maar er mag ook niet te veel tijd verstrijken, waardoor het momentum verloren gaat. Een maandelijkse cyclus van samenkomen, plannen, uittesten en terugkoppelen, is het meest doeltreffend.
Tip 3: Duur
De beperkte tijd van leraren is de belangrijkste reden om niet deel te nemen aan professionalisering. Toch is het belangrijk voldoende tijd te voorzien tijdens de samenkomsten met de PLG om iedere deelnemer aan het woord te laten en verslag te laten uitbrengen. Een mooi evenwicht tussen tijdsbesteding en effectiviteit vind je in samenkomsten van 75 minuten.
Tip 4: Groepsgrootte
Een te groot aantal deelnemers belemmert de mogelijkheid om iedereen evenwichtig aan bod te laten komen. Te kleine leergemeenschappen kunnen daarentegen te weinig discussie en reflectie teweegbrengen. Voor de schoolleiding is het niet mogelijk om te veel verschillende kleine leergemeenschappen te begeleiden en op te volgen. De ideale groepsgrootte voor een effectieve bijeenkomst is 8 tot 10 deelnemers.
Tip 5: Groepssamenstelling
Zowel vakoverschrijdende als vakspecifieke samenwerking heeft zijn voor- en nadelen. Leraren hebben er baat bij als de gedeelde kennis en ervaringen onmiddellijk relevant zijn voor hun context. Probeer ervoor te zorgen dat iedere deelnemer van de PLG samenwerkt met minstens één collega die in dezelfde context werkt (zoals een vakcollega, een collega van hetzelfde jaar, of een collega met een gelijkaardige beleidsfunctie).
Tip 6: Rollen
De samenkomsten van de PLG verlopen best onder leiding van een gespreksleider. Deze persoon bereidt de bijeenkomsten ook voor. Er kan een vaste gespreksleider aangeduid worden die deze rol steeds opneemt, zoals een lid van het kernteam dat de professionalsering organiseert. Maar je kan evengoed telkens een andere gespreksleider aanduiden. Waak er wel over dat de gespreksleider over de nodige vaardigheden beschikt.
Tip 7: Vast verloop
Organiseer de bijeenkomsten van de PLG volgens een vast verloop. Dit zal de efficiëntie en doeltreffendheid ten goede komen, aangezien de deelnemers duidelijk weten wat er van hen wordt verwacht (zie verder voor een mogelijk verloop).
Tip 8: Voorbereiden op samenwerking
De kans bestaat dat schoolteams of individuele leraren niet automatisch effectief functioneren in een PLG. Dit kan bijvoorbeeld blijken uit de ‘schoolscan evaluatiebeleid’ of door in gesprek te gaan met het schoolteam. Vaak is het aangeraden om het lerarenteam voor te bereiden. De eerste bijeenkomst van de PLG kan in het teken staan van afspraken over samenwerking, rollen van deelnemers, verloop van een samenkomst, het opstellen van een actieplan, enzovoort. Goede afspraken waarborgen een goede samenwerking.
De rol van de schoolleiding: 6 tips
Als schoolleider speel je een cruciale rol in de organisatie, duurzaamheid en effectiviteit van een PLG. We formuleren een aantal tips.
Tip 1: Verbind de PLG aan de doelen van de school
Maak de koppeling tussen de werking van de PLG en de concrete doelen die je als school nastreeft. Verduidelijk hoe de PLG inhaakt op de doelen en waarom de PLG van belang is om deze te behalen.
Tip 2: Steun en faciliteer samenwerking in een PLG
Maak expliciet zichtbaar dat je de PLG steunt. Dit kan je doen door als volwaardig teamlid zelf deel te nemen aan een of meerdere leergemeenschappen. Als dit praktisch niet haalbaar is, is het belangrijk om betrokken te zijn. Volg de vorderingen op en vraag naar de bevindingen van de deelnemers. Zorg ervoor dat je zichtbaar en aanspreekbaar bent binnen de school. Zet de deur open voor vragen, ideeën en verzuchtingen. Ga in gesprek met teamleden en identificeer informele leiders binnen de school die een PLG kunnen voorzitten.
Probeer ook de randvoorwaarden in kaart te brengen en te realiseren om van een PLG een succesverhaal te maken. Deze kan je bepalen door in gesprek te gaan met het schoolteam of aan de hand van de ‘schoolscan evaluatiebeleid’.
Tip 3: Voorzie tijd en ruimte
Voorzie tijd en ruimte voor het schoolteam om deel te nemen aan een PLG. Neem de bijeenkomsten op in de schoolkalender en stel uren beschikbaar voor extra professionalisering. Het uurroosterteam kan hier bij het opstellen van de lesroosters rekening mee houden. Het lesrooster bepaalt mee wat er op een school gebeurt en dus ook welke mogelijkheden er zijn om deel te nemen aan een PLG.
Door tijd en ruimte te voorzien maak je duidelijk dat je de professionele ontwikkeling van het schoolteam hoog in het vaandel draagt. Dit kan de gedragenheid en motivatie bevorderen.
Tip 4: Deel kennis vanuit een PLG
In een PLG deel én genereer je kennis. Het is belangrijk om deze nieuwe kennis verder te delen met het bredere schoolteam. Hiermee maak je expliciet dat je de PLG steunt en onderstreep je het belang en de effectiviteit ervan. Doe dit zowel informeel (in de leraarskamer, in de wandelgangen, …) als formeel (nieuwsbrieven, personeelsvergaderingen, workshops, …).
Tip 5: Verplicht niet, maar motiveer
Het heeft niet veel zin om leraren te verplichten tot samenwerking in een PLG. Het is veel sterker om leraren te motiveren en enthousiast te maken om deel te nemen. Dit kan je doen door de voordelen ervan te beklemtonen en collega’s gericht aan te spreken. Ook kan je deelnemers van een PLG een platform geven om nieuwe kennis te delen met de collega’s.
Tip 6: Breng externe kennis binnen
Haal, indien nodig, externe expertise binnen om specifieke leervragen van een PLG te beantwoorden. Maak gebruik van je netwerk om een inhoudelijk expert uit te nodigen. Je kan ook samenwerkingsverbanden smeden met externe organisaties zoals universiteiten of hogescholen.
Verloop samenkomst professionele leergemeenschap
Hieronder vind je een mogelijk verloop voor een bijeenkomst van een PLG. Door steeds op dezelfde manier te werk te gaan, is het voor deelnemers duidelijk wat er van hen wordt verwacht. Dit kan de efficiëntie en doeltreffendheid verhogen.
Actieplan
Om de deelnemers van de PLG planmatig en doelgericht aan de slag te laten gaan, kunnen ze een actieplan opstellen. Hieronder vind je een sjabloon en enkele tips.
Tip 1: Gun jezelf tijd
De implementatie van een nieuwe aanpak vergt tijd. Gun jezelf voldoende tijd, ruimte en mogelijkheden om de techniek volledig onder de knie te krijgen.
Tip 2: Schrijf neer
Schrijf neer waaraan je wil werken en waarom je hieraan wil werken. Dit helpt om een focus te bepalen en om doelgericht aan de slag te gaan. Door acties op papier te zetten, is de kans groter dat je de acties goed overdenkt en dat ideeën concreter worden.
Tip 3: Neem kleine stappen
Leren en veranderen zijn tijdsintensieve processen die niet zonder vallen en opstaan verlopen. Oude gewoontes afleren is vaak nog moeilijker dan iets nieuws leren. Bovendien kunnen vernieuwingen op de korte termijn leiden tot mindere prestaties, voor ze beginnen renderen. Selecteer een klein aantal veranderingen die je wilt doorvoeren. Bepaal welke kleinere stappen je wil zetten en probeer deze één voor één uit. Probeer pas een nieuwe techniek uit als een vorige succesvol was.
Tip 4: Maak tijd vrij door andere zaken minder te doen
Veranderingen kosten tijd en energie. De enige manier waarop je tijd kan vrijmaken, is door minder tijd te besteden aan andere zaken.
van den Boom-Muilenberg, E., Poortman, C., de Vries, S., Schildkamp, K., & van Veen, K. (2021). Leiderschap voor onderwijsontwikkeling: Van idee naar duurzame PLG. Uitgeverij Phronese.
Van Droogenbroeck, F., Lemblé, H., Bongaerts, B., Spruyt, B., Siongers, J., & Kavadias, D. (2020). TALIS 2018 Vlaanderen - Volume II. Brussel: Vrije Universiteit Brussel.
Wiliam, D., & Leahy, S. (2019). Formatief evalueren in de praktijk. Bazalt Educatieve Uitgaven.