PROEV werd ontwikkeld door een consortium o.l.v. UGent en UAntwerpen, i.o.v. het Departement Onderwijs en Vorming

Ik vind het enorm belangrijk dat leerlingen leren uit hun fouten. Ik leg daar dan ook de nadruk op als ik feedback geef. Natuurlijk is dit met de beste bedoelingen. De leerlingen weten dat ook. Toch merk ik dat dit voor sommige leerlingen demotiverend kan werken. Dit is juist het tegenovergestelde van wat ik probeer te bekomen. Ik zou meer aandacht moeten besteden aan de manier waarop ik mijn feedback formuleer.
Leraar lager onderwijs

Beschrijving

Het is belangrijk dat leerlingen feedback begrijpen én accepteren voor ze kunnen overgaan tot actie. Feedback informeert dus niet alleen, hij speelt ook een rol voor motivatie en emotie. Het is daarom van belang om motiverende en groeigerichte feedback te formuleren.

Voordelen

  • Aan de hand van groeigerichte feedback die focust op kleine, haalbare vervolgstappen kunnen leerlingen successen ervaren. Dit bevordert de motivatie en de ontwikkeling van een growth mindset.

  • Het aanbieden van kleine, haalbare vervolgstappen vergroot de kans dat leerlingen aan de slag gaan met de feedback en meer leren.

Een beknopt literatuuroverzicht kan je hier terugvinden.

Bronnen
open

De inhoud in dit overzicht is gebaseerd op volgende bronnen:

  • Collin, J., & Quigley, A. (2021). Teacher Feedback To Improve Pupil Learning. Guidance Report. Retrieved from /eef-guidance-reports/feedback/Teacher_Feedback_to_Improve_Pupil_Learning.pdf?v=1682698186

  • Marzano, R.J. (2012). Wat werkt op school. Research in actie. Meppel: Printsupport4U.

  • Vanhoof, S., & Speltincx, G. (2021). Feedback in de klas. Verborgen leerkansen. Leuven: Lannoo Campus.

  • Winstone, N., & Carless, D. (2019). Designing Effective Feedback Processes in Higher Education: A Learning-Focused Approach (1st ed.). Routledge. /10.4324/9781351115940

  • Wiliam, D., & Leahy, S. (2019). Formatief evalueren in de praktijk. Bazalt Educatieve Uitgaven.

Ga na hoe leerlingen feedback interpreteren

Leerlingen gaan steeds op zoek naar verklaringen voor hun successen en mislukkingen. Opvallend is dat deze verklaringen een grotere impact hebben op hun motivatie en doorzettingsvermogen dan de successen of mislukkingen zelf. Het is dus belangrijk om na te gaan hoe leerlingen feedback interpreteren. We bieden een aantal werkwijzen aan:

  • Observeren kan helpen om het profiel van leerlingen breed in kaart te brengen. Naast inzicht in het leerproces, kan het ook een beeld geven van de emoties en motivatie die bij leerlingen spelen. Houd specifiek de leerlingen in de gaten die minder scoorden voor een opdracht of de leerlingen waarvan je weet dat ze emotioneel kunnen reageren bij het ontvangen van feedback. Maak oogcontact, ga kort in gesprek en spreek, indien nodig, een moment af om het gesprek verder te zetten.

  • Laat leerlingen aangeven welke gevoelens de feedback oproept. Dit kan aan de hand van een vast format dat je opneemt in evaluatieformulieren. Bij jonge leerlingen die moeite hebben met het verwoorden van hun emoties, kan je een aantal antwoordmogelijkheden aanreiken waaruit ze kunnen kiezen. Dit kan bijvoorbeeld in deze vorm:

  • Je kan audio- of videofeedback gebruiken. Dit stelt je in staat om accenten of nuances toe te voegen, die moeilijker te maken zijn in geschreven commentaar. Bij video kunnen leerlingen ook jouw gezichtsuitdrukkingen zien, waardoor ze de feedback sneller kunnen aanvaarden.

EEN VOORBEELD UIT DE LES FRANS (EERSTE GRAAD)

Jammer genoeg moet ik soms minder leuk nieuws brengen. Bij sommige leerlingen komt dit hard binnen, maar toch wil ik dat ze iets doen met mijn feedback. De leerlingen waarvan ik denk dat ze negatief zullen reageren - dat zijn er vaak twee of drie - geef ik video-feedback… Ik film mezelf terwijl ik feedback geef. Ik bespreek waar ik naar keek in hun opdracht, hoe ik dat link aan de criteria, waarom sommige dingen niet zo goed waren, enzovoort. Ik zeg heel expliciet iets zoals ‘zo scoor je voor deze opdracht, maar dat wil niets zeggen. Een volgende opdracht zal beter gaan’. Nadien geef ik hen één werkpunt mee. Dat is vaak iets klein en simpel dat ze zeker kunnen verwerken. Nadat ik de video heb doorgestuurd, vraag ik de leerlingen te reageren… Ze kunnen een filmpje terugsturen of een mailtje sturen. Het komt erop neer dat ze verwoorden hoe ze mijn feedback interpreteren. Gaan ze akkoord? Maakt het hen boos? Daarna vraag ik hen ook of ze zelf denken dat ze het werkpunt kunnen uitvoeren en hoe ze dat gaan doen. Dat beschrijven ze kort. Als ik de leerling de volgende keer zie, bespreek ik dat op een informele manier nog eens opnieuw. Leerlingen reageren hier goed op. Ik denk dat het ook echt helpt om een betere band op te bouwen… Het gaat ook sneller. Tegen dat ik alles zou opgeschreven hebben wat ik wil zeggen… En ik denk dat het goed werkt omdat leerlingen de feedback kunnen laten bezinken. Ze hoeven niet meteen te reageren.

Groeigerichte feedback

  • Motiverende, groeigerichte feedback geef je vanuit positieve en bemoedigende woorden. Ga op zoek naar wat goed loopt en benoem dit expliciet. Leerlingen zijn zich er niet altijd van bewust dat ze goed presteerden voor bepaalde delen van hun werk. Zo krijgen ze hier zicht op en weten ze wat ze in het vervolg kunnen behouden. Dit is een mooi uitgangspunt om groeipunten aan te koppelen.

  • Leg de focus vervolgens op kleine, haalbare stappen. Stel realistische groeipunten voorop die leerlingen ook echt kunnen behalen. Belicht ook de verbeteringen die leerlingen bereiken met hun inspanningen. De succeservaringen en het verhoogde gevoel van competentie dat hiermee gepaard gaat, zal leerlingen het idee geven dat ze groeien en stappen zetten in hun leerproces. Zo draagt het positief bij aan het zelfvertrouwen en de motivatie van leerlingen.

  • Laat leerlingen reflecteren over gemaakte fouten en laat hen nadenken over mogelijkheden om het in het vervolg anders en beter te doen. Verduidelijk dat leerlingen invloed hebben op hun eigen leerproces, dat ze kunnen groeien.

    Een praktijkvoorbeeld vind je terug in de fiche ‘Analyse van een toets of opdracht’.

Medal mission feedback

Deze werkwijze ontlenen we aan Marzano (2021).
Medal feedback betekent dat aan leerlingen eerst een medaille wordt ‘overhandigd’, een waardering voor wat ze al goed doen. Hiermee bekrachtig je een bepaalde succesvolle aanpak of strategie, wat hen stimuleert om hetzelfde te doen in de toekomst. Vervolgens voorzie je de leerlingen van een missie (mission feedback): de volgende stap of stappen in het leerproces. Je koppelt de positieve feedback met andere woorden aan één of meerdere groeipunten.

Medal mission feedback kan je inzetten bij individuele feedback van de leraar en bij peer- en zelffeedback.

Om medal mission feedback te geven, probeer je de volgende vragen te beantwoorden of vraag je leerlingen (zelffeedback) om de vragen te beantwoorden:

  • Wat zijn de sterke punten in deze taak/opdracht?

  • Welke groeipunten neem ik mee voor een volgende taak/opdracht?

Een populaire manier om motiverende feedback te geven is de ‘sandwich-techniek'. De feedback start met een positieve of opbouwende opmerking, gevolgd door een tip om het werk te verbeteren, waarna de feedback weer positief afsluit. We raden deze werkwijze echter af. Door twee keer zo veel positieve opmerkingen te maken, geef je de leerlingen onbedoeld de indruk dat hun werk acceptabel is en dat ze zelf kunnen kiezen of ze verbeteringen aanbrengen. Oudere leerlingen vinden deze methode zelfs manipulatief. 

Digitale mogelijkheden

Je kan deze werkwijzen doortrekken in een online of blended leeromgeving.

Bronnen
open

De werkwijzen zijn gebaseerd op volgende bronnen:

  • Marzano, R.J. (2012). Wat werkt op school. Research in actie. Meppel: Printsupport4U.

  • Vanhoof, S., & Speltincx, G. (2021). Feedback in de klas. Verborgen leerkansen. Leuven: Lannoo Campus.

  • Wiliam, D., & Leahy, S. (2019). Formatief evalueren in de praktijk. Bazalt Educatieve Uitgaven.

Het één per één beoordelen van opdrachten van leerlingen, al dan niet aan de hand van vooropgestelde kwaliteitscriteria.
Een evaluatieresultaat is betrouwbaar wanneer het niet wordt beïnvloed door niet-relevante factoren. Het resultaat weerspiegelt de mate waarin een leerling de leerdoelen beheerst.
De zorg die alle leerlingen nodig hebben om zich te kunnen ontplooien en om gebruik te kunnen maken van hun talenten en mogelijkheden.
De mate waarin het werkgeheugen wordt belast. Om het leerproces te bevorderen, dien je de cognitieve belasting te optimaliseren.
Een cluster van kennis, vaardigheden en attitudes die leerlingen in complexe contexten kunnen toepassen.
De neiging om nieuwe informatie zodanig op te zoeken en/of te filteren dat deze de eigen ideeën, opvattingen en/of hypothesen bevestigt.
In een constructief afgestemd onderwijsproces zijn de leerdoelen, de (summatieve) evaluatie en de onderwijs- en leeractiviteiten op elkaar afgestemd.
In een constructief afgestemd onderwijsproces zijn de leerdoelen, de (summatieve) evaluatie en de onderwijs- en leeractiviteiten op elkaar afgestemd.
Een overzicht van de criteria die worden gebruikt om een opdracht te beoordelen. Het geeft aan waaraan een opdracht dient te voldoen en welke aspecten van belang zijn.
Het proactief, positief en planmatig omgaan met verschillen tussen leerlingen (interesses, leerstatus en leerprofiel) met als doel om een maximaal leerrendement voor alle leerlingen te realiseren op het vlak van motivatie, leerwinst en leerefficiëntie.
Het vermogen van leerlingen om informatie van verschillende bronnen te aanvaarden en te gebruiken om de kwaliteit van hun werk te verbeteren.
Het krijgen van te veel feedback waardoor leerlingen overrompeld worden en niet meer aan de slag kunnen met de feedback.
Aanpakken waarmee je het leerproces op de korte termijn bewust bemoeilijkt waardoor leerlingen harder moeten nadenken. Dit is gewenst omdat het op lange termijn voor leerwinst zorgt.
Het beschouwen van intelligentie als iets dat niet vaststaat, maar als iets kneedbaar. Personen met een growth mindset hebben de overtuiging dat capaciteiten ontwikkeld kunnen worden.
De neiging om een persoon (leerling) positief te beoordelen, gebaseerd op één positief aspect.
De neiging om een persoon (leerling) negatief te beoordelen, gebaseerd op één negatief aspect.
De moeilijkheid om je als expert te verplaatsen in de situatie van personen die bepaalde kennis (nog) niet hebben. Hoe meer kennis je hebt, hoe moeilijker om in te schatten hoe het is om deze kennis niet te hebben.
Een mentaal beeld van welk kwaliteitsniveau wordt verwacht, hoe verschillende kwaliteitsniveaus eruitzien en hoe je kan komen tot het nagestreefde kwaliteitsniveau.
De criteria die worden gehanteerd om te beoordelen in hoeverre een evaluatie succesvol was (= evaluatiecriteria, succescriteria).
De leerdoelen omschrijven wat leerlingen moeten kennen en kunnen op het einde van een leerproces. In deze tool wordt onder leerdoelen zowel de eindtermen, leerplandoelen als concrete lesdoelen verstaan die leraren kunnen nastreven.
De wijze waarop leerlingen leren. Verschillen in leerprofiel hebben vooral te maken met de leerstrategieën en de leervoorkeuren voor bepaalde activiteiten.
Wat leerlingen al kennen en kunnen. Verschillen in leerstatus uiten zich voornamelijk op (meta)cognitief vlak, maar gaan ook over verschillen op sociaal-affectief en (psycho)motorisch vlak.
Het spreiden van leermomenten doorheen de tijd om zo tot een hoger leereffect te komen.
Een evaluatie-instrument is valide wanneer het meet wat je beoogt te meten.
De maatregelen die het zorgteam neemt in samenspraak met leerling, ouders en leraren. Het doel is om leerlingen die extra zorg nodig hebben te ondersteunen om de gestelde leerdoelen te bereiken.
Het vertrouwen in de eigen bekwaamheid om een opdracht tot een goed einde te kunnen brengen.
Het vermogen om het eigen leren te plannen, te monitoren en te evalueren.
Het in eigen woorden uitleggen van de leerstof.