Een representatieve evaluatie: aan de slag met handelingswerkwoorden

Beschrijving

Een representatieve evaluatie wil zeggen dat je gebruik maakt van evaluatie-instrumenten en opdrachten die een goede afspiegeling vormen van de leerdoelen die je wil evalueren. Met andere woorden, je evalueert echt wat je wil evalueren. Hiervoor kan je aan de slag gaan met handelingswerkwoorden.

De bevatten steeds een handelingswerkwoord (evalueerbaar gedrag) dat aangeeft wat er juist wordt verwacht van leerlingen. In combinatie met de vakinhoud, geeft dit weer hoe je nagaat of leerlingen de leerdoelen bereikt hebben.

Voordelen

Aansluiten bij de handelingswerkwoorden zorgt voor constructieve afstemming tussen de leerdoelen, de onderwijsactiviteiten en de summatieve evaluatie.

Een representatieve evaluatie zorgt ervoor dat je correcte, kwalitatieve uitspraken kan doen over de mate waarin leerlingen de leerdoelen beheersen.

Een correct beeld van de beheersing van leerlingen zorgt ervoor dat je kan aansluiten bij de verschillende leerbehoeften van leerlingen. Dit kan je doen door bijvoorbeeld te differentiëren.

De handelingswerkwoorden kunnen aanzetten tot reflectie over verschillende manieren om kennis en vaardigheden van leerlingen in kaart te brengen. Het kan helpen om op een gevarieerdere manier te evalueren.

Door gevarieerd te evalueren spreek je meerdere evaluatievoorkeuren van leerlingen aan.

De handelingswerkwoorden gekoppeld aan de taxonomie van Bloom

Om orde te scheppen in de veelheid aan leerdoelen en handelingswerkwoorden kan je gebruik maken van de taxonomie van Bloom. Deze onderscheidt drie domeinen: cognitief, affectief en psychomotorisch. Hier ligt de focus op het cognitieve domein, dat zes beheersingsniveaus bevat: (1) onthouden, (2) begrijpen, (3) toepassen, (4) analyseren, (5) evalueren en (6) creëren. Elk niveau staat voor een bepaald cognitief proces of cognitieve vaardigheid en stelt andere verwachtingen aan de leerlingen. Je kan het dus als kader inzetten om de verschillende handelingswerkwoorden in onder te brengen.

De taxonomie van Bloom vormt de basis van de eindtermen van het secundair onderwijs. Ondanks de vernietiging van de eindtermen van de tweede en derde graad secundair onderwijs door het Grondwettelijk Hof blijven deze tot en met schooljaar 2024-2025 van kracht.

De taxonomie van Bloom is slechts één mogelijke manier om leerdoelen en handelingswerkwoorden te groeperen. In de praktijk is het wel de meest gekende en vaakst gehanteerde taxonomie. Het kan leraren de nodige houvast geven om aan de slag te gaan.

Onderstaand overzicht beschrijft per beheersingsniveau wat de leerlingen moeten kennen en kunnen, welke handelingswerkwoorden hieronder vallen en welke vragen en eindproducten leerlingen kunnen verwachten.

overzicht-beheersingsniveaus-handelingswerkwoorden (.pdf)

Dit overzicht kan je op twee manieren inzetten, die je leert kennen in onderstaande denkoefeningen:

Denkoefening 1

Gebruik het overzicht bij het opstellen van een evaluatie-instrument. Beantwoord volgende vragen:

Waartoe evalueer je? Wil je de beheersing van de leerlingen beoordelen (summatief) of wil je het instructie- en leerproces bijsturen op basis van de evaluatie (formatief)?
Wat is het leerdoel dat je wil evalueren? Wat moeten de leerlingen precies kennen en kunnen? Hiermee kan je scherpstellen welke beheersingsniveaus je wil evalueren.
Welk evaluatie-instrument en welke opdrachten zijn geschikt om dit na te gaan? Je kan op verschillende manieren evalueren of je leerlingen de leerdoelen beheersen: mondeling, schriftelijk of een praktische uitvoering. Zorg ervoor dat je evaluatie in lijn is met de leerdoelen. Zo kan je bijvoorbeeld met een meerkeuzevraag niet nagaan of leerlingen kritisch kunnen reflecteren over de leerstof.

Probeer voldoende afwisseling te voorzien. Zo kan je de interesses, de leerstatus en het leerpofiel van zoveel mogelijk leerlingen aanspreken.

Denkoefening 2

Gebruik het overzicht als spiegel om je eigen evaluatiepraktijken onder de loep te nemen. Op deze manier kan je nagaan op welke leerdoelen en beheersingsniveaus het accent ligt. Dit helpt je bepalen of je op een representatieve, gevarieerde manier evalueert of de nadruk (onbedoeld) vooral op een of enkele bepaalde leerdoelen ligt.

Je hoeft hier niet dagelijks bij stil te staan. Toch kan het geen kwaad hier zo nu en dan over te reflecteren. Idealiter doe je dit samen met een of meerdere collega’s. Dit kan bijvoorbeeld tijdens een vakgroep- of graadsvergadering.

Het resultaat van dergelijke reflectie-oefening kan je naast de leerdoelen leggen. Evalueer je echt datgene dat je wil evalueren?

Digitale mogelijkheden

Een eenvoudig werkblad in Excel kan helpen om denkoefening 2 overzichtelijk te organiseren:

Plaats de verschillende beheersingsniveaus in de kolommen (verticaal).
Zet de evaluaties die je onder de loep wil nemen in de rijen (horizontaal).
Geef per evaluatie aan hoeveel vragen en opdrachten naar een bepaald beheersingsniveau peilen.
Bereken het totaal per beheersingsniveau. Dit geeft een duidelijk beeld hoe representatief je evaluaties zijn.

Bronnen

open

De inhoud is gebaseerd op volgende bronnen:

Ros, B., Gulikers, J., Joosten - ten Brinke, D., & Schildkamp, K. (2022). Ken je leerling: Praktische inzichten uit onderzoek over toetsen en beoordelen PO. Didactief en Uitgeverij Ten Brink. /product/ken-je-leerling/
Rombaut, E., Molein, I., & Van Severen, T. (2020). De herziene taxonomie van Bloom in de klas. Een inspiratieboek voor de leraar. Kalmthout: Pelckmans.
Hemeltjen, H., & van Elburg, V. (2021, 22 maart). Taxonomieën in het onderwijs – Deel 2: Bloom. Vernieuwenderwijs. Geraadpleegd op 22 december 2022, van /taxonomieen-deel-2/