PROEV werd ontwikkeld door een consortium o.l.v. UGent en UAntwerpen, i.o.v. het Departement Onderwijs en Vorming

Ik probeer mijn evaluaties zo op te stellen dat ik mijn leerlingen op verschillende niveaus bevraag, gaande van reproductie tot het verklaren van actuele fenomenen. De leerlingen hebben vaak moeite met vragen waarbij ze moeten redeneren en de leerstofonderdelen met elkaar in verband moeten brengen. Ik ben op zoek naar andere manieren om hen dit te laten doen.
Leraar aardrijkskunde (3e graad secundair onderwijs)

Beschrijving

Openboek- en take-hometoetsen of -examens zijn twee evaluatievormen waarbij leerlingen gebruik mogen maken van hun cursusmateriaal (en eventueel hulp mogen inroepen van hun medeleerlingen). Kenmerkend voor beide evaluatievormen is dat de oplossingen op de vragen en opdrachten niet rechtstreeks terug te vinden zijn in het cursusmateriaal. Leerlingen reproduceren de leerstof niet louter. Ze passen de leerstof toe en herkneden deze tot een nieuw product of bijproduct.

Voordelen

  • Het zijn geschikte evaluatievormen om complexere denkvaardigheden te evalueren.

  • Doordat leerlingen de leerstof actief omvormen tot een nieuw (bij)product kan het evaluatiemoment nieuwe inzichten opleveren.

  • Leerlingen moeten zelf selecteren met welke ideeën en informatie ze aan de slag gaan. Hierdoor leren ze kritischer kijken naar de leerstof.

  • Als je leerlingen laat samenwerken bij een openboek- of take-hometoets, is de kans groter dat de leerlingen tot kwalitatieve antwoorden komen. Ze hebben tijdens het oplossingsproces immers de tijd om ideeën te delen, bij elkaar af te toetsen en elkaar te voorzien van feedback. Samenwerken reduceert bovendien angst en onzekerheid.

  • Leerlingen krijgen meer tijd.

Een beknopt literatuuroverzicht kan je hier vinden.

Bronnen
open

De inhoud in dit overzicht is gebaseerd op volgende bronnen:

Openboektoets of -examen

Een openboektoets of -examen is een mondelinge of schriftelijke evaluatievorm waarbij je de leerlingen in meerdere of mindere mate gebruik laat maken van schriftelijk of elektronisch cursusmateriaal bij het beantwoorden van de vragen. Een openboektoets of -examen speelt zich, in tegenstelling tot een take-hometoets, af in het klaslokaal.

Take-homeopdracht of - examen

Een take-homeopdracht of -examen is een evaluatievorm waarbij je de leerlingen meerdere dagen of zelfs weken de tijd geeft om aan een opdracht te werken. Typisch bestaat een take-homeopdracht uit één of meerdere vragen die een langer antwoord vereisen, waarvoor leerlingen het cursusmateriaal mogen gebruiken. Het vertoont dan ook veel gelijkenissen met een openboekexamen. De voorziene tijd is wel langer en de mogelijkheid tot interactie of raadplegen van bijkomend materiaal is groter. Verder werken de leerlingen thuis (of een locatie naar keuze) aan de opdracht.

Een kwalitatieve openboek- en/of take-hometoets: 8 tips

Tip 1: Stel de ‘juiste’ vragen

Beide evaluatievormen hebben als doel om hogere-orde-denkvaardigheden te evalueren. Leerlingen demonstreren dat ze in staat zijn het cursusmateriaal actief te verwerken. Het is dan ook cruciaal vragen te stellen in lijn met dit doel. Meer info kan je hier terugvinden.

Tip 2: Bereid de leerlingen voor op het type vragen

Bereid de leerlingen voor op een openboek – of take-hometoets waarmee je focust op complexere denkvaardigheden. Als je van leerlingen verwacht dat ze leerstof actief kunnen verwerken tot een nieuw product, dan moet je hen daar tijdens het leerproces al op voorbereiden. Zorg dus voor een constructieve afstemming tussen de leerdoelen, de onderwijsactiviteiten en het evaluatie-instrument.

Tip 3: Verduidelijk de verwachtingen

Leerlingen zijn het vaak niet gewend om openboektoetsen of take-homeopdrachten te maken. Verduidelijk welke vragen je zal stellen en welke soort producten je verwacht. Hoe je evalueert, zal het leergedrag van leerlingen sterk sturen.

Geef hen een aantal voorbeeldvragen, los een aantal vragen samen op en bespreek de kwaliteit van de antwoorden. Organiseer eventueel een proefmoment. Ter voorbereiding kan je een aantal modelantwoorden presenteren die ze al dan niet in groepjes vergelijken. Daar komen een aantal kwaliteitsverwachtingen uit. Deze werkwijze heeft als voordeel dat het de ontwikkeling van een kwaliteitsbesef bij leerlingen bevordert.

Tip 4: Kennis

De exclusieve focus op hogere-orde-denkvaardigheden wil zeker niet zeggen dat kennis naar de achtergrond verdwijnt. Een stevige kennisbasis speelt namelijk een cruciale rol bij het efficiënt leggen van verbanden tussen leerstofonderdelen en het opbouwen van nieuwe kennis.

Tip 5: Samenwerking

Indien je gebruik maakt van een take-homeopdracht of – examen, loont het de moeite om samenwerking tussen leerlingen uitdrukkelijk te promoten. Dit houdt namelijk een aantal voordelen in die je al eerder tegenkwam.  

Tip 6: Beschikbaar materiaal

Maak duidelijke afspraken wat betreft de materialen die leerlingen mogen gebruiken. Mogen ze gemarkeerde teksten hanteren? Mogen ze uitgewerkte oefeningen meebrengen? Is er ruimte voor overleg met medeleerlingen? Zorg dat dit volledig duidelijk is voor de leerlingen.

Tip 7: De beschikbare tijd

Verduidelijk voor het evaluatiemoment over hoeveel tijd de leerlingen beschikken. Houd bij een openboektoets de tijd vrij beperkt. Het is niet de bedoeling dat leerlingen tijdens een openboektoets of -examen het cursusmateriaal nog moeten doornemen of instuderen.

Tip 8: Combineer met andere evaluatievormen

Je kan openboektoetsen en take-home-opdrachten eenvoudig combineren met andere evaluatievormen. Zo kan een toets of examen gedeeltelijk openboek en gedeeltelijk gesloten boek zijn. Vaak worden beide evaluatievormen gecombineerd met een mondeling gedeelte waarbij leerlingen hun antwoorden verder toelichten en extra vragen beantwoorden.

Digitale mogelijkheden

Er bestaan verschillende digitale mogelijkheden om leerlingen hun product te laten indienen. Zo kan je gebruik maken van uploadzones die geïntegreerd zitten in het digitaal platform van de school. Om samenwerking te promoten, kan je ook gebruik maken van een gedeelde map in bijvoorbeeld OneDrive.

Bronnen
open

De tips zijn gebaseerd op volgende bronnen:

Het één per één beoordelen van opdrachten van leerlingen, al dan niet aan de hand van vooropgestelde kwaliteitscriteria.
Een evaluatieresultaat is betrouwbaar wanneer het niet wordt beïnvloed door niet-relevante factoren. Het resultaat weerspiegelt de mate waarin een leerling de leerdoelen beheerst.
De zorg die alle leerlingen nodig hebben om zich te kunnen ontplooien en om gebruik te kunnen maken van hun talenten en mogelijkheden.
De mate waarin het werkgeheugen wordt belast. Om het leerproces te bevorderen, dien je de cognitieve belasting te optimaliseren.
Een cluster van kennis, vaardigheden en attitudes die leerlingen in complexe contexten kunnen toepassen.
De neiging om nieuwe informatie zodanig op te zoeken en/of te filteren dat deze de eigen ideeën, opvattingen en/of hypothesen bevestigt.
In een constructief afgestemd onderwijsproces zijn de leerdoelen, de (summatieve) evaluatie en de onderwijs- en leeractiviteiten op elkaar afgestemd.
In een constructief afgestemd onderwijsproces zijn de leerdoelen, de (summatieve) evaluatie en de onderwijs- en leeractiviteiten op elkaar afgestemd.
Een overzicht van de criteria die worden gebruikt om een opdracht te beoordelen. Het geeft aan waaraan een opdracht dient te voldoen en welke aspecten van belang zijn.
Het proactief, positief en planmatig omgaan met verschillen tussen leerlingen (interesses, leerstatus en leerprofiel) met als doel om een maximaal leerrendement voor alle leerlingen te realiseren op het vlak van motivatie, leerwinst en leerefficiëntie.
Het vermogen van leerlingen om informatie van verschillende bronnen te aanvaarden en te gebruiken om de kwaliteit van hun werk te verbeteren.
Het krijgen van te veel feedback waardoor leerlingen overrompeld worden en niet meer aan de slag kunnen met de feedback.
Aanpakken waarmee je het leerproces op de korte termijn bewust bemoeilijkt waardoor leerlingen harder moeten nadenken. Dit is gewenst omdat het op lange termijn voor leerwinst zorgt.
Het beschouwen van intelligentie als iets dat niet vaststaat, maar als iets kneedbaar. Personen met een growth mindset hebben de overtuiging dat capaciteiten ontwikkeld kunnen worden.
De neiging om een persoon (leerling) positief te beoordelen, gebaseerd op één positief aspect.
De neiging om een persoon (leerling) negatief te beoordelen, gebaseerd op één negatief aspect.
De moeilijkheid om je als expert te verplaatsen in de situatie van personen die bepaalde kennis (nog) niet hebben. Hoe meer kennis je hebt, hoe moeilijker om in te schatten hoe het is om deze kennis niet te hebben.
Een mentaal beeld van welk kwaliteitsniveau wordt verwacht, hoe verschillende kwaliteitsniveaus eruitzien en hoe je kan komen tot het nagestreefde kwaliteitsniveau.
De criteria die worden gehanteerd om te beoordelen in hoeverre een evaluatie succesvol was (= evaluatiecriteria, succescriteria).
De leerdoelen omschrijven wat leerlingen moeten kennen en kunnen op het einde van een leerproces. In deze tool wordt onder leerdoelen zowel de eindtermen, leerplandoelen als concrete lesdoelen verstaan die leraren kunnen nastreven.
De wijze waarop leerlingen leren. Verschillen in leerprofiel hebben vooral te maken met de leerstrategieën en de leervoorkeuren voor bepaalde activiteiten.
Wat leerlingen al kennen en kunnen. Verschillen in leerstatus uiten zich voornamelijk op (meta)cognitief vlak, maar gaan ook over verschillen op sociaal-affectief en (psycho)motorisch vlak.
Het spreiden van leermomenten doorheen de tijd om zo tot een hoger leereffect te komen.
Een evaluatie-instrument is valide wanneer het meet wat je beoogt te meten.
De maatregelen die het zorgteam neemt in samenspraak met leerling, ouders en leraren. Het doel is om leerlingen die extra zorg nodig hebben te ondersteunen om de gestelde leerdoelen te bereiken.
Het vertrouwen in de eigen bekwaamheid om een opdracht tot een goed einde te kunnen brengen.
Het vermogen om het eigen leren te plannen, te monitoren en te evalueren.
Het in eigen woorden uitleggen van de leerstof.