Geen vinger opsteken... Ongevraagd aanduiden

Beschrijving

Bovenstaande situatieschets roept twee bedenkingen op:

• Je krijgt slechts een beeld van de beheersing van een kleine groepje leerlingen: uit onderzoek blijkt dat slechts een kwart van de leerlingen consistent hun hand opsteekt.

• Deze aanpak kan passiviteit in de hand werken. Indien geen hand opsteken garant staat voor het niet hoeven antwoorden, waarom dan de moeite doen om je hersenen te pijnigen en na te denken over de vraag?

Wat je kan doen om zo veel mogelijk leerlingen te activeren, is de leerlingen ongevraagd aanduiden zonder dat ze hun hand opsteken.  

Voordelen

• Leerlingen beseffen dat ze mogelijks zullen moeten antwoorden op de vraag waardoor ze actief zullen deelnemen aan het denk- en leerproces. Je houdt de hele klas betrokken.

• Het ongevraagd aanduiden van verschillende leerlingen, geeft een beter en betrouwbaarder beeld van hun leerproces dan wanneer je telkens de leerlingen aanduidt die hun hand in de lucht steken.

• Het verschaft je informatie die je kan gebruiken als basis voor de volgende stappen in het leerproces.

• Doordat je leerlingen ongevraagd aanduidt, stel je hoge verwachtingen aan elke leerling.

Een beknopt literatuuroverzicht kan je hier vinden.

Werkwijze  1: Naamkaartjes

Je kan leerlingen ongevraagd aanduiden door een naamkaartje te trekken (of kaartjes met klasnummers). De werkwijze ademt less is more: je stelt een vraag, geeft de leerlingen voldoende denktijd en trekt nadien een naamkaartje.

In deze en deze video hoor je meer over het ongevraagd aanduiden van leerlingen.

Werkwijze 2: Zeg het nog eens… maar dan beter!

Deze werkwijze ontlenen we aan Sherrington en Caviglioli (2021).

Leerlingen zijn het niet altijd gewoon om ongevraagd aangeduid te worden, zeker niet wanneer je er pas mee start. Hierdoor bestaat de kans dat ze zich er zo snel mogelijk vanaf willen maken door een kort, onvolledig antwoord te formuleren. De manier waarop je in dit scenario reageert, is cruciaal. Als je genoegen neemt met korte, oppervlakkige antwoorden, straal je lage verwachtingen uit. Leerlingen zullen halve antwoorden dan ook als de norm gaan beschouwen.

De bedoeling van ‘zeg het nog eens… maar dan beter’ is om een kwaliteitsnorm te bepalen voor de antwoorden die je verwacht en om leerlingen te helpen deze norm te bereiken. Het idee is simpel: je bepaalt een kwaliteitsnorm, stelt een vraag, geeft denktijd en duidt vervolgens een leerling aan die antwoordt. Indien het antwoord niet volledig voldoet aan de vooropgestelde norm, wees je zo positief mogelijk, en stel je bijkomend een aantal vragen. Hierna nodig je de leerling uit om het ‘nog eens, maar dan beter’ te zeggen. Indien het antwoord nog steeds niet volledig voldoet aan de verwachtingen, kan je een hulplijn (laten) inschakelen of verdere bijvragen stellen.

Deze strategie heeft twee belangrijke voordelen:

• Door het aangepaste antwoord te laten herhalen, kan je nagaan of de leerling het echt heeft begrepen.

• Het geeft leerlingen bovendien de kans om te oefenen en een succeservaring te beleven. Leerlingen zien in dat ze excellente antwoorden kunnen bedenken, wat ervoor zorgt dat ze na verloop van tijd meteen al antwoorden van hoge kwaliteit geven, zonder dat je ondersteuning moet voorzien.

Meer info kan je hier terugvinden.

Werkwijze 3: Basketbal-techniek

Bij het ongevraagd aanduiden van een of meerdere leerlingen bestaat het risico dat niet-geselecteerde leerlingen afhaken, eens ze beseffen dat een vraag door een medeleerling zal worden beantwoord. De basketbal-techniek brengt soelaas (Wiliam, 2019).

Je start met het stellen van de vraag. Je voorziet voldoende denktijd voor je iemand aanduidt. Hierna speel je het antwoord door naar een andere leerling. Laat deze leerling beoordelen in hoeverre het antwoord klopt. Daarna kan je ook nog een derde of vierde partij betrekken en hen laten aangeven in hoeverre het antwoord én de evaluatie kloppen. In plaats van alle gesprekken via de leraar te laten verlopen, laat je de vragen en antwoorden (als het ware als een basketbal) doorheen de klas stuiteren.

Werkwijze 4: In de hot seat

Bij de ‘hot seat’-methodiek (Wiliam, 2019) zal een leerling een spervuur aan vragen beantwoorden om te doorgronden in hoeverre hij of zij de leerstof heeft verwerkt. Bij een goed antwoord vraag je door (bijvoorbeeld concrete voorbeelden geven, linken aan andere leerstofdelen of de transfer maken naar een andere context). Is het antwoord niet volledig correct, dan kan je ondersteunende feedback voorzien (zelf of gegeven door een medeleerling) en de leerling vervolgens uitnodigen om de vraag ‘nog eens, maar dan beter’ te beantwoorden.

Werkwijze 5: Kijk eens onder jouw stoel…

Enkele algemene tips

• Oneerlijk: Het is niet ondenkbaar dat het ongevraagd aanduiden van leerlingen voor weerstand zorgt. Leerlingen kunnen het immers oneerlijk vinden en de vraag stellen waarom net zij een bepaalde vraag moeten beantwoorden. Dit kan je voorkomen door de redenen voor het ongevraagd aanduiden duidelijk uit te leggen en van de werkwijze routine te maken.

• ‘Ik weet het niet’ (Sherrington & Caviglioli, 2021): Verwacht je aan de mogelijkheid om een simpele ‘ik weet het niet’ te krijgen van de leerlingen. Natuurlijk kan dit betekenen dat deze leerling het antwoord echt niet weet. Een andere mogelijkheid is dat deze leerling niet zo veel zin heeft om na te denken en zich er snel vanaf wil maken.

  Laat een leergesprek om deze reden nooit eindigen met de goedkope woorden ‘ik weet het niet’. Bied leerlingen geen kans om te ontsnappen, maar stel vervolgvragen. Bij meerkeuzevragen kan je bijvoorbeeld vragen naar de stellingen die volgens de leerling zeker fout zijn en peilen naar de redenen hiervoor. Bij open vragen kan je eerst een aantal antwoorden verzamelen bij andere leerlingen, en de leerling in kwestie het meest volledige, correcte antwoord laten selecteren. Ook kan je de leerling een ‘hulplijn’ laten inschakelen, waarna hij of zij het antwoord in eigen woorden herhaalt. Voldoende opties dus. Enkel ‘ik weet het niet’ is dat niet. Meer info kan je hier terugvinden.

• Passiviteit: Zorg ervoor dat leerlingen geen passieve houding aannemen wanneer ze zelf geen vraag moeten beantwoorden. Maak duidelijk dat je iedereen op elk moment kan aanspreken en doe dit ook echt. Indien leerlingen dit beseffen, zullen ze steeds betrokken blijven bij het denk- en leerproces.

• Differentieer: Sterkere leerlingen die steeds hun hand opsteken, zijn het gewend vaak aan het woord te zijn en antwoord te geven. Om deze leerlingen niet te demotiveren, kan je hierop inspelen door hen te laten antwoorden op een wisbordje. Ook kan je de leerlingen de keuze laten om het formatieve evaluatiemoment mee te volgen of om bijkomende verdiepende opdrachten te maken.

Digitale mogelijkheden

Er bestaan verschillende digitale tools en websites die een random name picker aanbieden. Een grote meerwaarde hierbij is dat je de lijsten met namen kan opslaan onder verschillende klasgroepen, zodanig dat je de namen niet telkens opnieuw hoeft in te geven. Voorbeelden zijn Wheelofnames.com en Classroomscreen.com.