Observeren

Beschrijving

Observeren is een evaluatievorm waarbij je de leerlingen oplettend bekijkt. Nadien ga je jouw bevindingen interpreteren. De informatie die hieruit voortvloeit, kan je zowel formatief inzetten om het leerproces bij te sturen, als summatief om een punt te geven. Er zijn twee vormen van observeren:

• Gerichte observatie: Je observeert doelgericht om een beeld te krijgen van een op voorhand bepaalde vaardigheid, attitude, handeling of competentie. Dit doe je aan de hand van een observatiewijzer of rubric.

• Open observatie: Je observeert zonder op voorhand te hebben vastgelegd waar je op zal focussen. Je observeert breed, loopt rond, kijkt mee over de schouder van leerlingen, enzovoort. Dit kan een beter beeld geven in hoeverre leerlingen de leerstof beheersen.

Voordelen

• Het helpt om het profiel van leerlingen breed in kaart te brengen. Het geeft je inzicht in het leerproces van leerlingen, maar geeft je ook een beeld van verschillende factoren (emotie, het cognitieve, taal, het sociale, motivatie en zelfsturing).

• Het is bij uitstek geschikt om processen (zoals samenwerkingsprocessen) of een competentie (zoals zelfredzaamheid bij zelfstandig werk) te evalueren. 

• Het leent zich perfect tot permanente evaluatie.

• Je krijgt een beter beeld van de behoeften van leerlingen waardoor je hier beter bij kan aansluiten.

• Het geeft aanleiding tot differentiatie en andere vormen van ondersteuning van het leerproces.

• Je kan er al vroeg mee in het leerproces ingrijpen en onmiddellijk feedback geven.

• Je krijgt een beter beeld van de redenen voor bv. demotivatie, agressie of mindere prestaties.

Een beknopt literatuuroverzicht kan je hier vinden.

Observeren om formatief te handelen: 5 tips

Tip 1: Wees actief

Neem geen vaste plaats in het lokaal in. Op deze manier zou je heel wat cruciale informatie kunnen missen. Loop rond, kijk mee over de schouder van leerlingen, vraag door wanneer je fouten opmerkt, ga na in hoeverre ze écht aan de slag gaan, welke gevoelens activiteiten oproepen, hoe ze samenwerken, enzovoort.

Tip 2: Niet overbodig veel praten

Stilte en concentratie zijn vluchtig. De minste afleiding kan de concentratie van leerlingen doorbreken en hun leerproces verstoren. Wanneer leerlingen aan de slag zijn met een opdracht, waak je er best over dat je hen niet afleidt door het woord te nemen. Grijp enkel in indien dit echt nodig is.  

Tip 3: Interpreteer niet (te snel)

Maak het onderscheid tussen observeren en interpreteren. Observeren veronderstelt dat je een onderzoekende houding aanneemt. Probeer steeds de redenen onderliggend aan het gestelde gedrag te ontdekken voor je hier een interpretatie aan koppelt. Om het geobserveerde gedrag correct te kunnen verklaren of te veranderen is het cruciaal een totaalbeeld te hebben.

Tip 4: Objectiviteit

Er bestaan een aantal valkuilen die de objectiviteit van een observatie kunnen beïnvloeden. We denken hierbij aan vermoeidheid, het tijdstip van de observatie, en een aantal psychologische valkuilen zoals de eerste indruk, het halo effect, het horn effect en de confirmation bias.

Tip 5: Verschillende contexten

Observeren beperkt zich niet enkel tot het klaslokaal. Het kan enorm waardevol zijn om jouw leerlingen ook eens te observeren tijdens het eten of terwijl ze zich ontspannen op de speelplaats. Dit helpt om het profiel van leerlingen verder in kaart te brengen. Doe ook beroep op collega’s. Leraren die lesgeven aan dezelfde klasgroep of collega’s die toezicht houden tijdens de pauzes kunnen je heel wat relevantie informatie verschaffen.

Observeren aan de hand van een observatiewijzer

Het doel van de observatie bepaalt of je best gebruikmaakt van een observatiewijzer en de vorm die het zal aannemen. Een observatiewijzer bevat de doelen die je voor ogen hebt, gekoppeld aan een scoringsmechanisme, zoals plus- en mintekens, duimpjes, emoji’s, een Likertschaal, een rubric, enzovoort. Het kan helpen om op een systematische wijze het leren van leerlingen in beeld te brengen. Dit dient om het leren te ondersteunen en bij te sturen (formatief handelen) of om het te beoordelen (summatief evalueren).

Praktijkvoorbeeld: Een observatiewijzer om het gedrag van leerlingen in kaart te brengen

Een leraar Mavo in de eerste graad B-stroom hanteerde onderstaande observatiewijzer. In de klas waren er een aantal leerlingen die geregeld storend gedrag vertoonden tijdens individueel werk. Om het gedrag van deze leerlingen systematisch in kaart te brengen, maakte hij gebruik van een eenvoudige observatiewijzer.

• De leraar gebruikte codes om het storende gedrag te benoemen. 

• Hij hield bij hoe vaak dit gedrag zich stelde.

• Hij noteerde beknopt hoe hij en de medeleerlingen reageerden op dit gedrag.

Dit overzicht gebruikte hij om na de les met de leerlingen in kwestie in gesprek te gaan.

Praktijkvoorbeeld: Observatiewijzer sociale competenties

Onderstaand observatieschema stelt je in staat om de sociale competenties te observeren bij leerlingen in de tweede en derde graad TSO/BSO.

Praktijkvoorbeeld: Observatiewijzer schrift- en schrijfgedrag van leerlingen

Deze observatiewijzers dienen om het schrijfgedrag en handschrift van leerlingen uit de lagere school te beoordelen.

Bron: https://www.klascement.net/iedereenteltmee/downloadbaar-lesmateriaal/59026/schrift-en-schrijfgedrag-observatieformulier/?previous

Praktijkvoorbeeld: Observatiewijzer onthaalperiode anderstalige nieuwkomers

Via onderstaande observatiewijzer kan je verschillende attitudes en gedragingen van anderstalige nieuwkomers binnen de school observeren (aandacht, samenspelen of -werken, agressie, zelfbeeld, zelfstandig werken, ....) tijdens verschillende schoolmomenten (klas, speelplaats, turnles, ....).

Gedurende de eerste twee lesweken van de leerling op school, wordt het (concreet waarneembare) gedrag geobserveerd. Na deze periode worden de observaties voorgelegd aan de klasleraar, de toezichthouders op de speelplaats, de NT2-leraar, de sportleraar en de leraar levensbeschouwing. Dit gesprek dient om de noden van het kind te bepalen en een begeleidingstraject op korte en middellange termijn uit te tekenen.

Dit formulier kan je ook gebruiken voor andere leerlingen, bij wie de observatie van gedrag aangewezen is.

Bron: https://www.klascement.net/iedereenteltmee/downloadbaar-lesmateriaal/88475/observatieformulier-voor-de-onthaalperiode-van-een-anderstalige-nieuwkomer-op-school/?previous

Digitale mogelijkheden

Indien je hier de toestemming voor krijgt, kan het bij bepaalde observaties een meerwaarde zijn om video-opnames te maken. Zo kan je bepaalde gedragingen op een later tijdstip herbekijken, wat de kwaliteit van de observatie ten goede komt. Daarnaast stelt het je in staat om te focussen op slechts één bepaald aspect van het gedrag of van de uitvoering van een opdracht. Je kan ook collega’s betrekken. Dit zal een betrouwbaardere observatie opleveren.